'Lật ghế' là gì và những điều cần biết về bầu cử giữa kỳ Mỹ

Bầu cử giữa kỳ tại Mỹ sẽ diễn ra vào tuần tới. Ảnh: Morgan Stanley.

Không rầm rộ và thu hút chú ý nhiều như các năm bầu cử tổng thống, song mỗi đợt bầu cử giữa kỳ tại Mỹ đều có ý nghĩa quan trọng, khi nó sẽ phần nào xác định đảng nào nắm quyền lực tại quốc hội trong hai năm tới.

Theo TeenVogue, bầu cử giữa kỳ là cơ hội để cử tri thay đổi cán cân tại quốc hội, vốn là cơ quan soạn thảo và làm ra luật sẽ có tác động đến mỗi cá nhân.

Kỳ bầu cử năm nay diễn ra trong bối cảnh đất nước đối mặt với tình trạng lạm phát cao. Bên cạnh đó, các tranh luận về quyền kiểm soát súng đạn và quyền phá thai cũng đã "hâm nóng" đợt bầu cử lần này.

Ngày bầu cử

Các kỳ bầu cử tại Mỹ được tổ chức vào ngày thứ ba sau ngày thứ hai đầu tiên trong tháng 11. Ngày Bầu cử năm 2022 là ngày 8/11.

Ai có thể bỏ phiếu

Hầu hết công dân Mỹ đủ 18 tuổi đều có thể bỏ phiếu. Một số trường hợp ngoại lệ như những người bị kết án trọng tội, dù họ có thể bỏ phiếu ở một số tiểu bang nhất định.

Cử tri có cần phải đăng ký?

Theo CNN, ngoại trừ bang Bắc Dakota, các cử tri cần phải đăng ký để được bỏ phiếu. Hạn chót đăng ký sẽ tùy thuộc vào các bang. Một số bang quy định đăng ký trong vòng một tháng trước bầu cử. Hiện nay, nhiều nơi cho phép người dân đăng ký ngay trong ngày bầu cử.

Ai có thể bỏ phiếu sớm?

Hầu hết bang tại Mỹ đều cho phép bỏ phiếu sớm, trực tiếp hoặc qua thư, với quy định tùy vào mỗi bang.

Cử tri đi bỏ phiếu sớm tại bang Georgia ngày 22/10. Ảnh: ABC News.

Bỏ phiếu qua thư

Giới chức 8 tiểu bang tại Mỹ - gồm California, Colorado, Hawaii, Nevada, Oregon, Utah, Vermont và Washington - cùng Đặc khu Columbia sẽ mặc định gửi những lá phiếu qua thư cho cử tri. Một số bang cho phép mọi cử tri bỏ phiếu sớm, trong khi số khác sẽ yêu cầu cử tri giải trình lý do không thể bỏ phiếu trực tiếp.

Vì sao chỉ có một phần ba thượng nghị sĩ được bầu lại?

Thượng nghị sĩ có nhiệm kỳ 6 năm, và các cuộc bầu cử liên bang được tổ chức hai năm một lần. Số ghế thượng nghị sĩ được chia thành 3 nhóm, dựa vào thời hạn nhiệm kỳ còn lại. Số ghế của những thượng nghị sĩ thuộc Nhóm III - sẽ hết nhiệm kỳ vào năm 2023 - sẽ được bầu lại.

Toàn bộ 435 ghế Hạ viện được bầu lại

Hạ viện là bộ phận của chính phủ liên bang gần với người dân nhất, do nghị sĩ Hạ viện được bầu từ mỗi khu vực nhỏ hơn trong một bang, thay vì thượng nghị sĩ đại diện cho toàn bang. Việc bầu cử toàn bộ Hạ viện hai năm một lần giúp cử tri nhanh chóng và trực tiếp nắm bắt quyết định của chính phủ.

Trường hợp "lật ghế"

"Lật ghế" (flipped seat) là việc một đảng giành lại được một ghế từ nghị sĩ đương nhiệm thuộc đảng đối lập ở Thượng viện hoặc Hạ viện.

Bầu cử thống đốc

Có sự khác biệt về thời gian bầu cử thống đốc giữa các bang. 48 trong số 50 tiểu bang của Mỹ bầu các thống đốc với nhiệm kỳ bốn năm. Hai bang New Hampshire và Vermont bầu ra thống đốc với nhiệm kỳ hai năm.

Hầu hết bang tổ chức bầu cử thống đốc trong các năm bầu cử giữa kỳ xen giữa các cuộc bầu cử tổng thống.

Ba tiểu bang Kentucky, Mississippi và Louisiana bầu cử thống đốc một năm trước cuộc bầu cử tổng thống. Hai tiểu bang New Jersey và Virginia bầu cử thống đốc một năm sau cuộc bầu cử tổng thống.

Bầu cử đặc biệt

Khi một thượng nghị sĩ nghỉ hưu, qua đời hoặc rời nhiệm sở trước khi nhiệm kỳ kết thúc, thống đốc của bang nơi nghị sĩ đó đại diện sẽ chỉ định một người thay thế. Sau đó, vị trí chính thức thường sẽ được cử tri chọn trong đợt bầu cử kế tiếp. Thời gian tại vị theo đợt bầu cử đặc biệt sẽ tách biệt với nhiệm kỳ 6 năm của thượng nghị sĩ.

Chẳng hạn, Thượng nghị sĩ Mark Kelly đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử đặc biệt bang Arizona vào năm 2020 để thay thế Thượng nghị sĩ John McCain, người qua đời vào năm 2018 khi đang là nghị sĩ đương nhiệm của bang. Trong cuộc bầu cử 2022, ông Mark Kelly sẽ tranh cử để ở lại Thượng viện trong 6 năm tới.

Hạ nghị sĩ không thể được bổ nhiệm, do đó khi trống ghế, Hạ viện phải đợi đến kỳ bầu cử kế tiếp để lấp vào vị trí đó. Năm nay, bầu cử đặc biệt Hạ viện sẽ diễn ra ở bang Indiana để chọn ra người đảm nhiệm những tháng còn lại trong nhiệm kỳ của bà Jackie Walorski, người qua đời hồi tháng 8.

Mẫu phiếu bầu được dùng trong kỳ bầu cử năm 2020. Ảnh: AP.

Bỏ phiếu theo xếp hạng

Trái với hầu hết bang tại Mỹ, vốn để cử tri chọn một ứng viên cho mỗi vị trí bầu cử, cử tri hai bang Maine và Alaska sẽ chọn nhiều ứng viên theo thứ tự ưu tiên. Nếu không có ứng viên nào nhận được hơn 50% số phiếu ở vòng đầu tiên, ứng viên ít phiếu bầu nhất sẽ bị loại, và phiếu bầu cho ứng viên bị loại đó sẽ được cộng cho người xếp thứ hai trong danh sách bầu chọn của cử tri. Quá trình này lặp lại cho đến khi chọn được người chiến thắng.

Phiếu bầu ước tính

Dựa trên dữ liệu từ các đợt bầu cử trước đây và khảo sát trước bầu cử, các tổ chức có thể dự đoán có bao nhiêu phiếu bầu trong đợt bầu cử đó. Số phiếu dự trù có thể thấp hoặc cao hơn con số thực tế. Việc ước tính số phiếu bầu có thể giúp mọi người phần nào nắm được còn bao nhiêu phiếu chờ được kiểm đếm, sau khi có các dữ liệu sơ bộ vào đêm bầu cử.

Khảo sát nhanh

Khảo sát nhanh (exit poll) được các đơn vị truyền thông thực hiện khi thu thập thông tin từ cử tri bỏ phiếu sớm và cử tri đi bầu trong Ngày Bầu cử. Các đơn vị này sẽ khảo sát cử tri tại các điểm bỏ phiếu, hoặc gọi điện cho những cử tri đã bỏ phiếu qua thư và bỏ phiếu sớm.

Cuộc đua tâm điểm

Đây thường là thuật ngữ mang tính chủ quan, khi các nhà quan sát chính trị đồng tình rằng chỉ có một vài cuộc đua thực sự cạnh tranh trong tháng 11, trái với nhiều nơi mà kết quả thường sớm ngã ngũ.

Các chính đảng cũng sẽ đổ nhiều tiền hơn để vận động tại các khu vực có tính cạnh tranh cao, cũng như nơi đây thường thu hút nhiều sự chú ý hơn từ truyền thông.

Theo CNN, cuộc đua cho chiếc ghế Thượng viện ở 3 bang Pennsylvania, Nevada và Georgia sẽ rất cạnh tranh. Tương tự với đó là cuộc đua 19 ghế tại Hạ viện.

Các cuộc đua tâm điểm đôi khi cũng đến từ những nơi ít cạnh tranh, nhưng nơi đó có ý nghĩa quan trọng, hoặc có những ứng viên đáng chú ý.

Khi nào có kết quả?

Rất khó để có kết quả mọi cuộc đua chỉ trong ngày bầu cử, khi có cử tri bỏ phiếu sớm hay bỏ phiếu qua thư. Một vài cuộc đua phải mất vài ngày hoặc vài tuần để xác định người thắng cuộc.

Chênh lệch về số lượng nhân sự của hai đảng Dân chủ và Cộng hòa ở hai viện quốc hội không lớn, do đó sẽ mất vài ngày để biết được đảng nào nắm đa số.

Quyền lực tại quốc hội

Các chính đảng tại Mỹ có thể có nhiều quyền lực hơn nếu kiểm soát đa số ghế tại một hoặc cả hai viện quốc hội, giúp đảng đó kiểm soát các ủy ban làm luật, và quyết định vấn đề nào sẽ được biểu quyết để được thông qua thành luật. Một đảng cần kiểm soát 218/435 ghế để nắm đa số tại Hạ viện, trong khi ở Thượng viện là 51/100 ghế.

Vai trò của phó tổng thống tại quốc hội

Công việc chính thức của phó tổng thống là chủ tịch Thượng viện, dù các đời phó tổng thống gần đây không dành phần lớn thời gian tại Điện Capitol.

Trong những đợt bỏ phiếu tại Thượng viện có kết quả hòa, phó tổng thống sẽ nắm lá phiếu quyết định.

Số nghị sĩ tại Thượng viện hiện nay là ngang nhau giữa hai đảng (2 nghị sĩ đảng Độc lập thường đứng về đảng Dân chủ), do đó lá phiếu của phó tổng thống sẽ phần nào giúp đảng Dân chủ kiểm soát Thượng viện.

Trần Hoàng

Thế giới (Tin trước)

• Cuộc bầu cử định hình nước Mỹ đã cận kề
• Twitter ra tung dấu tích xanh 8 USD
• Gaza đón sự trở lại của Vua Bibi bằng tên lửa
• Hàn Quốc phát hiện 180 máy bay chiến đấu của Triều Tiên gần biên giới
• Israel bị nã tên lửa từ Gaza sau khi ông Netanyahu đắc cử
• Chuyên gia: Dư địa quan hệ Việt - Trung còn rộng mở
• Chuyên gia Trung Quốc đánh giá cao chuyến thăm của Tổng bí thư
• WP: Ông Biden âm thầm chuẩn bị tái tranh cử
• Bài học từ thảm kịch Itaewon
• Dấu ấn trong chuyến thăm Trung Quốc của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng